Wady postawy związane z nietypowym ułożeniem stawów i kończyn mogą dotknąć każdego z nas. Jedną z nich jest szpotawość kolan, zwana również genu varum, która dotyka dzieci, dorosłych oraz osoby starsze. Zwykle przebiega bez komplikacji i ustępuje samoistnie. Czasami szpotawe kolana mogą sprawiać problemy, a nawet wymagać interwencji chirurgicznej. Czym jest to schorzenie oraz w jaki sposób je leczyć?
Co to jest szpotawość kolan?
Szpotawe kolana to deformacja anatomiczna kończyn dolnych, która polega na nieprawidłowym ustawieniu kości udowej do rzepki i kości podudzia. W wyniku tej wady kolana skierowane są do wewnątrz, tworząc kąt otwarty. W prawidłowej budowie anatomicznej położenie kości udowej i kości podudzia przebiega w linii prostej. Szpotawość kolan jest łatwa do zaobserwowania – stopy i uda znajdują się w jednym rzędzie, a kolana są wysunięte bardziej na zewnątrz, co sprawia, że nogi mają kształt litery „O”. Szpotawe nogi często mylone są z koślawością nóg, która jest ich przeciwieństwem – nogi tworzą łuk do wewnątrz w kształcie litery „X”.
Szpotawe kolana – przyczyny i objawy
Szpotawość kolan u dzieci jest naturalnym stanem fizjologicznym do drugiego roku życia. Stan ten poprawia się i znika, gdy dziecko urośnie, a układ kostny i mięśniowy ulegnie wzmocnieniu. Może się zdarzyć, że szpotawość kolan utrzyma się w okresie dojrzewania i dorosłym życiu. Przyczyn tego stanu rzeczy upatruje się chorobach, zaburzeniach rozwoju i wadach postawy. Możemy wyróżnić następujące schorzenia:
- Krzywica – choroba występująca u dzieci, która spowodowana jest niedoborem witaminy D, co w konsekwencji prowadzi do zmian w układzie kostnym i zaburzeń rozwoju.
- Choroba Blounta – jest związana ze szpotawym ułożeniem piszczeli i zaburzeniem rozwoju układu kostnego.
- Zbyt szybka nauka chodzenia – układ kostny dziecka jest zbyt słaby, aby wytrzymać obciążenia, które związane są z poruszaniem się na dwóch nogach, co może prowadzić do zaburzeń i deformacji.
Szpotawe kolana mogą powodować wiele nieprzyjemnych objawów w okolicach stawu kolanowego. Nieprawidłowe ustawienie ciała i kolan jest przyczyną przeciążeń i dolegliwości bólowych, a także zwiększa ryzyko kontuzji i urazów. Kolana szpotawe mogą również obciążać stopy, co powoduje bóle stawu skokowego i śródstopia. Szpotawe nogi są przyczyną wad postawy, które mogą prowadzić do problemów z poruszaniem się, a gdy wada jest bardzo poważna, nawet do niepełnosprawności. Szpotawość kolan przyspiesza rozwój choroby zwyrodnieniowej, która wiąże się z dolegliwościami reumatycznymi, takimi jak ból, obrzęk czy sztywność stawów.
Szpotawość kolan w różnych grupach wiekowych
Szpotawe kolana dotykają zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe oraz seniorów. Wczesna i prawidłowa diagnoza jest kluczowa, aby zapobiec poważniejszym deformacją układu kostnego i dolegliwościom bólowym. Szpotawość kolan przebiega inaczej w różnych grupach wiekowych. Stosuje się również inne metody leczenia i rehabilitacji.
Szpotawe kolana u dzieci
Szpotawość kolan u dzieci jest naturalnym i przejściowym stanem, który występuje w początkowej fazie rozwoju człowieka. Pojawia się u noworodków i zazwyczaj nie wymaga leczenia. Problemy znikają, gdy dziecko rośnie, a układ kostny i mięśniowy ulega wzmocnieniu – kolana prostują się samoistnie, co zwykle następuje po osiągnięciu drugiego roku życia. Jeżeli szpotawość jest nasilona lub nie ustępuje, warto skonsultować się z lekarzem, który ustali, czy zmiany nie mają charakteru patologicznego. Szpotawe kolana, które utrzymują się powyżej siódmego roku życia, uznawane są za wadę i wymagają leczenia. Na pogłębienie szpotawych kolan u dzieci mogą mieć wpływ choroby, zaburzenia postawy, urazy czy złe nawyki żywieniowe i otyłość.
Kolana szpotawe u dorosłych
Szpotawe kolana u dorosłego są zazwyczaj konsekwencją wady, która powstała, gdy osoba była dzieckiem. Brak prawidłowego leczenia, urazy kości i stawów oraz otyłość mogły pogłębić wadę, co prowadzi do wielu nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak bóle, trudności w poruszaniu się i podatność na kontuzje. Szpotawość kolan może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Jeżeli wada nie jest zaawansowana, lekarz może zalecić ćwiczenia ruchowe, fizjoterapię lub stosowanie wkładek ortopedycznych, które zapobiegają pogłębianiu się deformacji oraz łagodzą dolegliwości bólowe. W przypadku ciężkiej wady konieczne będzie operacyjne leczenie szpotawych kolan.
Szpotawość kolan w starszym wieku
Kolana szpotawe mogą pojawić się również wśród seniorów. Nie muszą być wynikiem wcześniejszych wad i urazów – z wiekiem kondycja stawów, w tym kolan, ulega pogorszeniu. Osteoartroza, czyli choroba zwyrodnienia stawów, prowadzi do degradacji chrząstki stawowej, co w konsekwencji może pogłębić szpotawość kolan.
Leczenie szpotawych kolan
Leczenie szpotawości kolan jest zróżnicowane – zależy od wieku chorego, stopnia wady i jej przyczyn. U dzieci zwykle stosuje się leczenie korekcyjne i ćwiczenia rehabilitacyjne. U dorosłych w grę wchodzi również fizjoterapia, masaże, a przy poważniejszych wadach nawet leczenie operacyjne.
Leczenie szpotawych kolan u dzieci
Kolana szpotawe u małych dzieci nie wymagają leczenia. Warto obserwować dziecko i stosować odpowiednią suplementację i dietę bogatą w witaminę D i wapń. Jeżeli wada utrzymuje się po osiągnięciu drugiego roku życia, można skierować dziecko na ćwiczenia korekcyjne. W tym wieku układ ruchu jest podatny na wzmocnienie, a szpotawość kolan może być skorygowana. Możemy wyróżnić następujące ćwiczenia na szpotawe kolana:
- ściskanie piłki lub poduszki umieszczonej między kolanami leżąc na plecach,
- podnoszenie piłki umieszczonej między stopami,
- unoszenie nóg siedząc z piłką między kolanami,
- przysiady z kolanami na zewnątrz.
Jak wyprostować szpotawe kolana u dorosłych?
Kolana szpotawe u dorosłych są wadą, którą leczy się za pomocą rehabilitacji lub operacji chirurgicznej. Pacjent może stosować ćwiczenia ruchowe z wykorzystaniem piłki lub maty oraz wspomagać się zabiegami fizjoterapeutycznymi, takim jak ultradźwięki, laseroterapia czy elektroterapia. Lekarz może zalecić również ćwiczenia korekcyjne, które polegają na nauczeniu pacjenta prawidłowego stawiania i obciążania stopy, co może pozytywnie zmniejszyć dolegliwości bólowe i przeciążenia.
Leczenie operacyjne szpotawych kolan jest możliwe wyłącznie u dorosłych. Nie zaleca się przeprowadzania go u dzieci, ponieważ rozwój ich kości nie jest zakończony. Osteotomia to zabieg, który polega na skorygowaniu ułożenia kości podudzia. Operacja może być wykonana na dwa sposoby – metoda zamknięta i otwarta. Zwykle stosuje się metodę otwartą, która pozwala na lepszą korektę kości.
Szpotawe kolana – czego unikać?
- Aby nie pogłębiać wady w szpotawym kolanie, należy ograniczyć kierowanie kolana na boki.
- Nie jest zalecanie siadanie „po turecku” i przebywanie w tej pozycji przez dłuższy czas.
- Należy dbać o staw kolanowy podczas aktywności fizycznej – poprawna technika przy wykonywaniu ćwiczeń i opaski stabilizujące to klucz do zdrowych kolan.
- Zbilansowana dieta i właściwa suplementacja w witaminę D i wapń wpływa korzystnie na kondycję naszych stawów. Nadwaga i otyłość mogą pogłębić szpotawość kolan.
- Jazda na rowerze przez ludzi cierpiących na szpotawe kolana budzi wątpliwości. Podczas jazdy kolana mogą ustawiać się na zewnątrz, co może niepotrzebnie pogłębić wadę. Nie trzeba całkowicie rezygnować z tej aktywności, ale należy zadbać o prawidłową technikę jazdy!
Bibliografia
- Tuzinek S., Zarys metodyki postępowania korekcyjnego, Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego, Radom 2000. ISSN 0860-9241.
- Gaździk T., Tomasz Bielecki T., Ortopedia i traumatologia. [T.] 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, s. 577-578. ISBN 978-83-200-3896-5 (t. 2).
- Kasperczyk T., Wady postawy ciała – diagnostyka i leczenie, Wydawnictwo Kasper 2001.
- Istrati J., Trzęsiorowski M., Dobrogowski J., Zespoły bólowe narządu ruchu. Choroba zwyrodnieniowa stawów: leczenie – stan wiedzy na rok 2012, „Terapia” 20/2012, s. 43–49.
- Greene WB., Genu varum and genu valgum in children, Instr Course Lect. 1994;43:151-9. PMID: 9097145.
