Gonartroza – co to jest?
Gonartroza to bardzo często występująca choroba stawu kolanowego, inaczej zwana także zwyrodnieniem lub artrozą. Ze schorzeniem tym mamy do czynienia wówczas, gdy dochodzi do stanu niezapalnego w obrębie struktur tworzących narząd ruchu. Efektem jest postępujące zużycie chrząstki stawowej i innych tkanek tworzących stawy. Chrząstka w stawie kolanowym ma istotne znaczenie, ponieważ amortyzuje wstrząsy, stabilizuje pracę stawu i zapewnia jak najmniejsze tarcie i opór w trakcie pracy kolana, dzięki temu ruch przebiega sprawnie i bez bólu. Proces gonartrozy obejmuje głównie stopniowe zużywanie chrząstki w stawie. Degeneracja nie omija jednak innych elementów tworzących staw kolanowy – torebka stawowa ulega pogrubieniu, a obrzęk błony maziowej dodatkowo zniekształca strukturę kolana.
W miarę postępowania choroba może powodować ból, trudności w chodzeniu czy nawet utratę sprawności. Zwyrodnienie stawów kolanowych przeważnie obejmuje obydwa stawy w tym samym lub podobnym stopniu – mówimy wówczas o obustronnej gonartrozie kolana. W przypadku, gdy choroba postępuje w jednym kolanie, określa się to odpowiednio jako gonartrozę jednostronną prawo- lub lewostronną. Gonartroza najczęściej dotyka osoby powyżej 60. roku życia, a bardziej narażone są kobiety w okresie menopauzy niż mężczyźni.
Gonartroza – objawy i przyczyny
Początkowy okres choroby zwyrodnieniowej kolana nie daje przeważnie żadnych objawów, więc gonartroza może rozwijać się w sposób zupełnie niezauważony. Bywa też, że pacjenci lekceważą pierwsze objawy schorzenia lub nie zauważają pojawiających się trudności w chodzeniu czy poruszaniu kończyną. Tymczasem nasilające się i nierozpoznane odpowiednio wcześniej objawy choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych mogą doprowadzić do stopniowej utraty funkcjonalności kolana. Niestety jest to częstym efektem późnych wizyt u lekarza – większość pacjentów udaje się do specjalisty dopiero wówczas, gdy ból zaczyna utrudniać wykonywanie podstawowych czynności i ruchów.
Do najczęstszych objawów gonartrozy można zaliczyć:
- tzw. sztywność poranna stawów i obrzęki kolan,
- ból nasilający się podczas ruchu i ustępujący w spoczynku – stopniowo zwiększający się w miarę postępowania choroby,
- niewielkie obrzęki, zaczerwienienie i większa ciepłota skóry w obrębie kolana będąca wynikiem stanu zapalnego w obrębie dotkniętego chorobą stawu kolanowego,
- słyszalne trzaski lub chrupanie w stawie kolanowym podczas wykonywania ruchów zgięcia i wyprostu,
- deformacja kolana i zniekształcenie chodu,
- osłabienie mięśni kolan.
Przyczyny gonartrozy kolanowej
Ponieważ choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych przeważnie dotyka osób starszych, jako najczęstszą przyczynę określa się naturalne procesy starzenia się organizmu. Innymi czynnikami wywołującymi schorzenia układu ruchu w obrębie kolan mogą być także m.in. szpotawe lub koślawe kolana oraz przewlekłe zapalenie stawów związane z wykonywaną pracą zawodową (gonartroza i inne schorzenia reumatyczne często prowadzą do absencji w pracy oraz wcześniejszej rezygnacji z aktywności zawodowej i przejścia na rentę z tytułu niezdolności do pracy). Do zwyrodnienia stawów kolanowych mogą doprowadzić również:
- nieodpowiednie ćwiczenia fizyczne (np. zbyt intensywne lub wykonywane w nieprawidłowy sposób) i w efekcie nadmierne przeciążenie stawów;
- choroby osłabiające układ kostno-stawowy (m.in. cukrzyca, niedoczynność tarczycy);
- przebyte mikrourazy, operacje lub urazy stanu kolanowego;
- nadwaga.
Ze względu na opisane wyżej przyczyny schorzenia wyróżnia się kilka rodzajów zwyrodnienia stawu kolanowego:
- gonartroza pierwotna (idiopatyczna) – chorobę mogą wywołać wady wrodzone lub inne czynniki genetyczne, a dokładne przyczyny schorzenia nie są do końca znane; w związku z tym np. ryzyko pierwotnej obustronnej gonartrozy może wystąpić wcześniej niż ok. 60. roku życia; zwyrodnienie stawu kolanowego w postaci pierwotnej ma trzy postacie: boczną, przyśrodkową oraz rzepkowo-udową;
- gonartroza wtórna (pourazowa) – przyczynami choroby mogą być przebyte urazy, operacje, choroby zapalne lub też starzenie się organizmu przebiegające w sposób naturalny; bardziej klasyczna postać zwyrodnienia stawów kolanowych, objawiająca się w szóstej dekadzie życia.
Gonartroza – jak leczyć?
Ponieważ nieleczona gonartroza kolanowa może doprowadzić do niepełnosprawności ruchowej, bardzo ważne jest jak najszybsze wykrycie choroby i dostosowanie odpowiedniego sposobu leczenia. Gonartroza kolana jest leczona różnymi metodami obejmującymi zarówno farmakologię, jak i fizykoterapię czy zabiegi chirurgiczne. Nie ma jednak możliwości całkowitego przyczynowego wyleczenia schorzenia, dlatego metody leczenia skupiają się na zmniejszeniu dolegliwości bólowych, ograniczeniu niepełnosprawności ruchowej oraz poprawę funkcjonalności stawów kolanowych.
Po przeprowadzeniu badań diagnostycznych lekarz decyduje o sposobie kuracji dla pacjenta – wiele zależy od stanu zdrowia osoby chorej oraz stopnia zaawansowania gonartrozy kolana. Ćwiczenia, które zwykle zaleca się w tego typu schorzeniach, mają na celu poprawę mobilności kolana dotkniętego chorobą, odciążenie stawu i wzmocnienie tkanek tworzących staw. Uzupełnieniem ćwiczeń rehabilitacyjnych są liczne zabiegi z zakresu fizykoterapii (laseroterapia, magnetoterapia czy elektroterapia). Można także stosować maści na ból stawów i mięśni lub leki na odbudowę chrząstki stawowej.
Inne środki uzupełniające leczenie zwyrodnienia stawów kolanowych to m.in. ortezy i wkładki do butów polepszające mechanikę ruchu i stabilizatory kolan oraz odpowiednia dieta (bogata m.in. w białko, kolagen i wapń). W przypadku, gdy pozostałe metody nie odniosły skutku, rozważa się także operacje – w gonartrozie kolan przeważnie zaleca się zabieg artroskopii lub endoprotezoplastykę stawu jako ostateczną interwencję chirurgiczną. Wśród najnowszych metod leczenia zwyrodnienia stawu kolanowego wymienia się głównie terapię komórkami macierzystymi, kolagenoterapię oraz stosowanie zaawansowanych endoprotez.
Konsultacja z ortopedą
Gonartroza kolana a jazda na rowerze – jakie sporty można uprawiać przy chorobach zwyrodnieniowych stawów
Ponieważ w procesie zdrowienia gonartrozy kolana ważne jest stopniowe poprawianie sprawności chorych stawów, wiele osób zastanawia się, jakiego rodzaju sporty można uprawiać przy tego rodzaju schorzeniach. Specjaliści polecają szczególnie sporty łagodne dla stawów i o umiarkowanym stopniu aktywności, takie jak m.in. nordic walking czy wodny aerobik. Jazda na rowerze czy pływanie także zaliczają się do tej grupy, o ile pacjent będzie je wykonywał z głową i umiarem. Zaleca się również systematyczne ćwiczenia wzmacniające oraz spacery po leśnych czy trawiastych ścieżkach. Przy chorobach stawów kolan z pewnością należy unikać np. biegania na długie dystanse, podnoszenia ciężarów czy piłki nożnej.
Czy choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych da się uniknąć? W przypadku możliwości odziedziczenia jej poprzez predyspozycje genetyczne nie ma takiej pewności, a nawet przy stosowaniu sposobów zalecanych przez lekarzy choroba nie jest do całkowitego wyleczenia. Niemniej warto przede wszystkim dbać o odpowiednią dawkę ruchu, prawidłową dietę niezbędną w witaminy i składniki odżywcze oraz suplementację dostosowaną do potrzeb lub pory roku. Nie zaszkodzi także unikanie obciążania stawów kolanowych, np. przy dźwiganiu ciężkich przedmiotów. Zmiana stylu życia pod wieloma względami może okazać się kluczowa – trzeba pamiętać, że to przede wszystkim brak ruchu i zła dieta są przyczynami licznych schorzeń, nie tylko tych o podłożu reumatycznym.
